Rzewuski Michał Józef (Józef Michał) h. Krzywda (zm. 1770), pułkownik husarski, poseł na sejmy, wojewoda podolski. Był synem Adama (zob.) i Petroneli Zbrożkówny.
Po śmierci ojca (zm. 1717), po którym otrzymał star. wiszeńskie, młodym R-m zaopiekował się stryj Stanisław Mateusz Rzewuski (zob.), hetman polny kor. Zapewne dzięki temu wybrał R. karierę wojskową. Już w r. 1719 służył w chorągwi husarskiej, prawdopodobnie właśnie hetmana Rzewuskiego; popadł w zatarg z jej porucznikiem, nie obeszło się bez interwencji hetmana. Po śmierci kaszt. chełmskiego Kazimierza Dłużewskiego (zm. 1725) hetman, powołując się na zalety R-ego i zasługi jego ojca, powierzył mu pułkownikostwo swojej chorągwi husarskiej. W r. 1726 został R. wybrany na deputata na Trybunał Kor. z ziemi lwowskiej. S. M. Rzewuski bezskutecznie zabiegał dlań o marszałkostwo Trybunału, ostatecznie R. pełnił w r. n. funkcję wicemarszałka. W r. 1728 był jednym z egzekutorów testamentu hetmana Rzewuskiego. Dn. 21 V 1729 został R. mianowany krajczym kor. W t. r. posłował na sejm z woj. czernihowskiego, a w r. n. był deputatem na Trybunał Skarbowy w Radomiu z tego województwa. W sierpniu 1730 wziął udział w kole wojskowym we Lwowie, a w październiku t. r. w obradach sejmu grodzieńskiego jako poseł woj. ruskiego. W lipcu 1732 uczestniczył w kole wojskowym, a następnie w kampamencie pod Warszawą. Być może był już wtedy regimentarzem partii ruskiej. Na sejmiku przedkonwokacyjnym woj. ruskiego (marzec 1733) skonfederowana szlachta wysłała R-ego z instrukcją do Józefa Mniszcha, marszałka w. kor.; podczas bezkrólewia pełnił R. też funkcję sędziego kapturowego z ziemi lwowskiej. Na sejm konwokacyjny posłował z ziemi lwowskiej. Zapewne był na sejmie elekcyjnym w Warszawie, przeszedł jednak na Pragę, przyłączając się do grona zwolenników elektora saskiego Fryderyka Augusta. Przystąpił do popierającej go konfederacji i 5 X 1733 głosował za jego kandydaturą, został wybrany na konsyliarza konfederacji i na deputata do paktów konwentów Augusta III.
R. związał się ze stronnictwem saskim zapewne pod wpływem swego szwagra Jana Cetnera (zob.), kuchmistrza kor., gorliwie popierającego Wettynów. Wyznaczony został do deputacji mającej witać Augusta III na granicy w Tarnowskich Górach i w połowie grudnia t. r. opuścił Warszawę. Na mocy postanowień zawartych w akcie konfederacji warszawskiej przysługiwało mu jako konsyliarzowi konfederacji równorzędne z poselskim prawo aktywności na sejmie koronacyjnym. Uczestniczył w uroczystościach koronacyjnych w Krakowie. Podczas obrad rozpoczętego 19 I 1734 sejmu koronacyjnego wielu mówców rekomendowało R-ego do funkcji regimentarza kor. (regimentarz Józef Potocki był stronnikiem Leszczyńskiego), podkreślając, że był «od młodości swojej w wojsku wychowany». Dn. 7 II t. r. otrzymał R. Order Orła Białego, a 20 II podpisał reasumpcję konfederacji warszawskiej. W czerwcu t. r. uczestniczył w ostatniej fazie oblężenia Gdańska przez wojska rosyjskie i saskie, a 30 VII –w radzie konfederacji w Oliwie. Postanowienia rady powierzały R-emu, jako «pierwszemu pułkownikowi», pełnienie obowiązków regimentarza generalnego; polecono mu doprowadzić do uznania Augusta III przez wierną Leszczyńskiemu większość wojska kor. R. otrzymał wówczas pozwolenie na korzystanie z pensji przysługującej obydwu hetmanom kor. Współdziałając z rosyjskim gen. Bachmatowem wyruszył do Warszawy i Piotrkowa, gdzie w październiku t. r. uczestniczył w objęciu starostwa przez marszałka konfederacji Antoniego Ponińskiego i urządził ucztę z tej okazji. Wydawał manifesty wzywające wojsko do podporządkowania się Augustowi III. W lutym 1735, wobec przejścia J. Potockiego na stronę Wettyna, utracił R. swoją dotychczasową pozycję w wojsku kor., choć jeszcze przez pewien czas tytułowany był w gazetach regimentarzem Rzpltej. Dn. 20 IV t. r. otrzymał pułkownikostwo królewskiej chorągwi husarskiej, którego musiał zrzec się Kazimierz Rudziński, kaszt. czerski. W sierpniu t. r. uczestniczył w kole wojskowym we Lwowie, a we wrześniu w sejmie pacyfikacyjnym jako poseł ziemi lwowskiej. Dn. 19 IX wygłosił mowę podczas audiencji delegacji izby poselskiej u królowej. Wziął udział w radzie konfederacji warszawskiej, rozpoczętej 9 XI t. r., po zamknięciu obrad sejmu, który rozszedł się bez wyboru marszałka. Przebywając w Warszawie podczas sejmu pacyfikacyjnego 1736 r. podpisał 9 VII dyplom elekcji Augusta III. Dn. 17 VII t. r. został mianowany pisarzem polnym kor., utracił jednak pułkownikostwo chorągwi królewskiej, zwrócone Rudzińskiemu. Z tego okresu pochodzi charakterystyka R-ego dokonana przez dyplomatów saskich; zdaniem ich R. «wydaje się mieć za główną zasadę rozwój własnej fortuny, którą wszelako nie potrafi kierować z powodu naturalnego niezdecydowania i nierozważności. Niewielu przyjaciół i poważanie, które mógłby mieć, zawdzięcza pamięci swego wuja hetmana wielkiego».
Jesienią 1741 próbował R. zdyskredytować woj. mazowieckiego Stanisława Poniatowskiego twierdząc, że popadł on w niełaskę u króla. Wiosną 1744 odwiedził R. Drezno. Podczas obrad sejmu grodzieńskiego 20 X 1752 został mianowany woj. podlaskim. W sporze o podział ordynacji ostrogskiej przyłączył się do przeciwników transakcji kolbuszowskiej. Podczas poświęconego tej kwestii zjazdu senatorów i urzędników we Lwowie wydał bal i podpisał manifest z 18 I 1754 protestujący przeciw podziałowi ordynacji. W liście do Pawła Sanguszki, marszałka nadwornego lit., podnosił przede wszystkim sprawę garnizonu dubieńskiego podkreślając, że wojsko utrzymywane przez ordynację nie przynosi szkód jego dochodom (jako ordynata). W l. czterdziestych i pięćdziesiątych R., zapewne posiadający stale chorągiew pancerną, dbał o nią należycie, utrzymywał kontakty z hetmanem polnym kor. Janem Klemensem Branickim, interweniował w sprawie szarż i żołdu swojej chorągwi (miał chorągiew pancerną do r. 1762 jako woj. podlaski). Prosił też o użycie wojska kor. dla obrony swoich własnych dóbr przed hajdamakami i podczas niepokojów wśród swoich poddanych, mimo że miał nadwornych Lipków. Pozostawał w bliskich stosunkach z hetmanem polnym lit. Michałem Kazimierzem Radziwiłłem, któremu udzielał pożyczek, dzierżawił od niego dobra i występował w jego interesach w Trybunale Lit. Regularnie bywał w Lublinie podczas sesji Trybunału Kor., załatwiając liczne sprawy majątkowe. Zachował wpływy w ziemi lwowskiej, której sejmik zwalniał go z podatków czopowego i szelężnego (1758 i 1762). Utrzymywał dawne związki z dworem, dość rzadko jednak pojawiał się na radach senatu. Na radzie w grudniu 1758 bronił elekcji królewicza Karola na księstwo kurlandzkie, a w styczniu r. n. uczestniczył w uroczystej ceremonii jego inwestytury i podpisał stosowny dyplom. W r. 1761 obiecano R-emu urząd podskarbiego w. kor. po śmierci Karola Sedlnickiego, ostatecznie otrzymał jednak woj. podolskie (2 X 1762). Na radzie senatu w r. 1763 nadal stał po stronie ks. Karola i jego panowania w Kurlandii.
Podczas bezkrólewia po śmierci Augusta III odpowiadając na list królewicza Fryderyka Chrystiana narzekał R., że «nieżyczliwe ministerij dyspozycje ogołociły mnie z pożytku i winnej nagrody». Obiecał jednak Sasom poparcie. Cieszył się zaufaniem i protekcją swego stryjecznego brata hetmana Wacława Rzewuskiego (zob.), który wysłał do niego swojego syna Seweryna (zob.) na konsultacje w sprawie elekcji. Zdaniem Szymona Askenazego R. wyróżniał się w całej rodzinie przychylnym stosunkiem do Czartoryskich. Tuż przed rozpoczęciem sejmu elekcyjnego zobowiązał się podpisać konfederację, a podczas elekcji we wrześniu 1764 oddał głos na Stanisława Poniatowskiego. Był obecny w kolegiacie św. Jana podczas przysięgi nowego króla. Uczestniczył w sejmie koronacyjnym w grudniu t. r. w Warszawie. Zatrzymał chorągiew pancerną, która nadal stacjonowała w Michałpolu. Podczas konfederacji radomskiej i barskiej R. pozostał bezczynny, choć Karol Radziwiłł domagał się, by wsparł konfederację z racji urzędu i «obywatelstwa». W maju 1767 przyjmował R. we Lwowie rosyjskiego gen. P. Kreczetnikowa. W odpowiedzi na apel króla o wsparcie na sejmikach przedsejmowych, R. wezwał Stanisława Augusta do ewakuacji z Polski obcych wojsk i do starań o jedność i zgodę. Sejm delegacyjny 1767/8 wyznaczył R-ego do komisji, która miała nadzorować zamianę pewnych dóbr prywatnych (T. Potockiego, star. smotryckiego) na dobra królewskie.
R. odziedziczył po ojcu dobra rozdolskie. Posiadał także Michałpol (woj. podolskie), gdzie ok. r. 1740 wybudował dwór, Kołodno (po Cetnerach, woj. wołyńskie), zapewne Nowy Kantymirów, Mierzwicę, Brzozdowce i Chodorów (woj. ruskie). W l. dwudziestych miał R. po ojcu star. wiszeńskie, a w l. trzydziestych star. olchowieckie i czerniejowskie. Dn. 25 VI 1735 wraz z żoną otrzymał w dożywocie star. kamionackie po Cetnerach. W r. 1752 przekazał to starostwo synowi Janowi, a po jego śmierci uzyskał je ponownie (przywilej z 25 IX 1759). Dzierżawił część dochodów probostwa w Kamionce Strumiłłowej, procesował się z tamtejszymi mieszczanami o meszne. Dn. 28 X 1735 dostał star. drohowyskie, a w Mikołajowie, należącym do tego starostwa miał też wójtostwo, 25 III 1750 objął na krótko star. przemyskie. W l. sześćdziesiątych miał star. żydaczowskie, myślał nawet o odbudowie zamku w Żydaczowie. W październiku 1768 przekazał je jednemu z synów. Posiadał też królewszczyzny w woj. rawskim. W l. 1750–6, a chyba i później, dzierżawił od Radziwiłłów «hrabstwo» zabłudowskie i Sławatycze. Administrował dobrami Łuczyniec, na których była uposażona jego chorągiew. Był właścicielem dworów i dwóch karczem we Lwowie.
R. rezydował zazwyczaj w Rozdole; ok. r. 1740 wybudował murowany pałac, który nazwał Frankopolem. Do prac przy nim zatrudniał rzemieślników m. in. Jana «Getnera» snycerza, architekta Bernarda (zapewne Meretyna), a w l. 1752–60 malarza Szymona Jaremkiewicza. Miał on namalować portrety rodziny Rzewuskich, przed r. 1756 wykonał już portret R-ego (być może zachował się w Muzeum Krajoznawczym w Drohobyczu) i hetmana Wacława Rzewuskiego. W czasie wojny siedmioletniej portret Michała, a później także jego żony Franciszki (1804) namalował M. Bacciarelli. W r. 1730 założył R. w Rozdole dom dla ubogich na 12 osób, ok. r. 1740 wybudował drewniany dwór, a w r. 1743 wzniósł drewniany kościół p. wezw. Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła w Michałpolu (zdaniem J. A. Rollego ufundował kaplicę). R. zmarł na apopleksję 11 I 1770 w Rozdole.
Po raz pierwszy R. był żonaty z Urszulą ze Stamirowskich. Drugą jego żoną była (na pewno już w r. 1733) Franciszka z Cetnerów, wojewodzianka smoleńska, córka Franciszka a siostra Jana, która w r. 1780 ufundowała w Rozdole klasztor Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo wraz ze szpitalem. Z drugiego małżeństwa pozostawił synów: Adama, kanonika krakowskiego (zm. 1776), Jana (zob.), Franciszka (zob.) i Kazimierza (zob.) oraz córki: Annę, zamężną za Józefem Humieckim, miecznikiem kor., Petronelę Antoninę, żonę Jacka Małachowskiego (zob.), i Katarzynę, dominikankę we Lwowie.

Portret R-ego pędzla M. Bacciarellego dawniej w zbiorach Lanckorońskich w Wiedniu, reprod. w: Mater. źródł. do dziej. kultury i sztuki XVI–XVIII w.; Portret Franciszki z Cetnerów Rzewuskiej, przypisywany M. Bacciarellemu, reprod. tamże; Portret Anny z Rzewuskich Humieckiej w Lwowskiej Galerii Obrazów, reprod. tamże; – Słown. Artystów Pol., I 58, 60, II 234; Słown. Geogr. (Rozdół, Michalpol); W. Enc. Ilustr., XVII 92; Dworzaczek; Kossakowski, Monografie, II 297–8, III (Błeszczyński); Mater. do biogr., geneal. i heraldyki pol., VI; Uruski, XV 373; Żychliński, XIII 175, XXIV 43; Elektorowie, s. 198; Elektorów poczet; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego, s. 15; Urzędnicy, III; – Aftanazy S., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1990 VII A; Askenazy S., Dwa stulecia, W. 1903 II 486, 505; tenże, Die letzte polnische Königswahl, Göttingen 1894; Baliński M., Lipiński T., Starożytna Polska, W. 1885 II 749, 759; Faliński B., Powiat Kamionka Strumiłłowa, Kamionka Strumiłłowa 1935 s. 33, 40; tenże, Z dziejów kościoła parafialnego w Kamionce Strumiłłowej, w: XII Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum Państwowego im. Karola Ujejskiego w Kamionce Strumiłłowej za rok szkolny 1930/1931, Kamionka Strumiłłowa 1931 s. 9, 26, 28, 31, 35; Gębarowicz M., Portret XVI–XVIII wieku we Lwowie, Wr. 1969 s. 113; Górski K., Historia jazdy polskiej, Kr. 1894 s. 347; Kantecki K., Stanisław Poniatowski, P. 1880 II 83; Konopczyński W., Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1911; Koperski J., Rozdół z Olchowcem, „Wieś i Dwór” 1913 z. 7 s. 14; Palais Lanckoroński, Wien 1903 s. 8; Rolle A. J., Zameczki Podolskie na kresach multańskich, W. 1880 II 175; Schmitt H., Dzieje Polski XVIII i XIX wieku, Kr. 1866 s. 73, 86, 118; Szujski J., „Dzieje Polski, Kr. 1814 IV 341; Warszawa w latach 1526–1795, Pod red. S. Kieniewicza, W. 1984 II; Zielińska T., Magnateria polska epoki saskiej, Wr. 1977; – Akta grodz. i ziem., X, XXII, XXIII, XXV; Diariusze sejmowe z w. XVIII; Faliński B., Źródła dziejowe starostwa i parafii Kamionka Strumiłłowa, Kamionka Strumiłłowa 1928 s. 5, 37–9, 82–5, 103; Korespondencja J. A. Załuskiego, Wyd., B. Kupść i K. Muszyńska, Wr. 1967; Kreczetnikow P., Radom i Bar 1767–1768. Dziennik wojennych działań, P. 1874 s. 10; Kronika Podhorecka 1706–1775, Wyd. L. Rzewuski, Kr. 1860 s. 239, 252; Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI–XVIII w., Oprac. M. Gębarowicz, Wr. 1973; Matuszewicz, Diariusz; Syrokomla W., Dwie koronacje Sasów Augusta II i Augusta III królów polskich, Wil. 1884 s. 41; Teka Podoskiego, III 304, IV 14, VI, VII 103, 106, 120, 135, 364, 369; Vol. leg., VI 637, 640, 645, 654, VII 213, 220, 262, 306, 782, 793; – „Gazety Polskie” 1736 nr 6, 81, 95, 1738 nr 3; „Kur. Pol.” 1730 s. 49, 60, 64, 80, 86, 92, 96, 103, 113, 131, 140, 145, 147, 1731 s. 181, 1732 s. 162, 169, 171, 1733 s. 202, 414, 423, 464, 503, 1734 nr 6, 8–12, 14, 15, 18, 25, 1735 nr 27, 29, 33, 35, 36, 38, 39, 47, 48, 52, 61, 62, 66, 1740 nr 160, 164, 193, 209, 1744 nr 374, 375, 382, 1752 nr 834, 841, 1753 nr 858, 873, 1754 nr 27, 30, 32, 35, 1755 nr 80, 97, 125, 1756 nr 131, 187, 1758 nr 4, 5, 15, 19, 32, 35, 1759 nr 3, 30, 1760 nr 42; – AGAD: Arch. Roskie rkp. XIX/24, XIX/27, XXIX/79 (korespondencja R-ego), Arch. Radziwiłłów, Dz. V rkp. 13642 (korespondencja R-ego); AP w Kr.: Arch. Młynowskie MNK 50 s. 528, MNK 51 s. 110, 126, 252, 259, 594; B. Czart.: rkp. 208 s. 395, 401, 403, rkp. 210 s. 369, rkp. 212 s. 273, rkp. 304 k. 100, rkp. 558 s. 121, rkp. 562 s. 8–10, 68, 95, 194, 225, 263, 291, 378, 445, 450–454, 486, rkp. 571 s. 53, 58, 355, 381, rkp. 574 s. 17, 44, 181, 185, rkp. 599 s. 383, 386, rkp. 864 s. 503–506, 509–510, 515, 517, 527, rkp. 1693 s. 272–274, 289–290, 425–428, rkp. 1759 s. 166–171, rkp. 1798 s. 149, 154, 159, 348–350, rkp. 5938 nr 35857, 35858; B. Jag.: rkp. 101 T. VI s. 185, 731, rkp. 1147 t. 10 k. 103–110, rkp. 6147 t. XIII s. 94– 95, 98–99, 100–104, rkp. 6274 s. 216–217; B. Narod.: rkp. 3244 T. III k. 10, rkp. 3248 t. IV k. 46, rkp. 3250 T. II k. 192–193, rkp. 3260 T. IV k. 92–95, rkp. 5684 k. 29–43, rkp. 6913 T. VII k. 49–50; B. PAN w Kr.: rkp. 304 s. 100, rkp. 328 k. 143, 144, 147, rkp. 377 s. 658, 686, 698.
Henryk Palkij